Franchising; bir kimsenin başkasının çalışma prensiplerine ve talimatlarına bağlı kalarak ve bir bedel (ücret) karşılığında onun ürününü veya hizmetini sağlama imkânı sunan bir ticari ilişki türüdür. Franchise sözleşmesinde sözleşen taraflar; kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan işletmeci ile piyasada isim yapmış bir pazarlamacıdır. Sözleşme ile bağımsız işletmeci, belli bir marka değeri kazanmış ürün veya hizmetten yararlanma hakkını ve bundan doğan yükümlülükleri devralır. Türkiye’de genellikle fast-food şirketleri, benzin istasyonları vs. tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır.
Franchise, aslında bir pazarlama yöntemidir. Ancak burada klasik pazarlamadan ayrılan kısım, pazarlanan şeyin üretilen bir iş veya sağlanan bir hizmet olmamasıdır. Burada franchise alan, yapılan işi almış olmaktadır. Bir başka anlatımla franchise alan, "pizzayı" değil "pizza satma işini" satın almaktadır. Franhise alan, bu sözleşme ile tek başına kazanabileceğinden daha fazla kazanmayı umar. Franchise verenin menfaati ise sağladığı ürün/hizmetin daha az çaba ile daha fazla alana yayılmasıdır. Franchise sözleşmesine konu olan mal/hizmet yaygın, bilindik, belli bir müşteri çevresini haiz ve tercih edilen türde olmalıdır. Bu sayede belli bir marka değeri kazanır.
Franchise sözleşmesi, çerçeve sözleşmedir. Tarafların hak ve borçları ana hatlarıyla belirlenir. Edimlerin ifasına ilişkin düzenleyici ayrıntılara dair tekrar ek sözleşmeler yapılması gerekir (Örn, malların teslimi hususunun düzenlenmesi için). Franchise sözleşmesinde franchise alan, bağımsız ve kendi nam ve hesabına çalışan bir işletmecidir. Bu durum onu bayilikten ayırır. Franchise alanın, franchise verenin talimatlarına uyma ve ilkeleriyle sıkı disiplin içinde olması onu franchise verene bağımlı kılmaz.
Franchise sözleşme tipi henüz Borçlar Kanunu'nda veya bir başka kanunda düzenlenmediği için isimsiz sözleşmeler başlığı altında yer alır. Bu sözleşmede franchise alanın sürümü arttırma yükümlülüğü ve franchise verenin franchise alana sınai haklarını kullandırma, tavsiyelerde bulunma yükümlülüğü vardır. Franchise sözleşmesi, sürekli olarak yerine getirilecek borç ilişkisi içerir. Diğer tüm sözleşmelerde olduğu gibi karşılıklı irade beyanlarının sözleşmenin asli unsurlarında uyuşmasıyla franchise sözleşmesi kurulur.
Franchising verenin yükümlülükleri nelerdir?
- Sözleşme öncesi açıklama ve aydınlatma borcu: Bu, franchising ilişkisinin karşılıklı güven ve disiplin içinde sürmesinin ilk ve en tabi şartıdır.
- Maddi olmayan malları franchising alana kullandırtma: Franchise sözleşmesinde franchise veren, kendisine ait olan üretim, işletme ve pazarlama sistemini, bu sistemin kapsamını oluşturan marka, işletme adı, mal veya hizmetleri tanıtıcı bilimum işaret, amblem, işletme ve pazarlık alanında sahip olunan sırlar, teknik veya mesleki bilgiler, fikri ve sınai diğer tüm unsurları franchise alana kullandırtmakla yükümlüdür.
- Franchise alanı destekleme: Franchise veren, franchise alanı sürekli olarak ticari etkinliğinde destekleme borcu altındadır. Sağlanan hizmet veya üretilen mala ilişkin yardım, verimlilik arttırma eğitimleri ve danışma hizmetleri bu konuda örnek gösterilebilir.
Franchise alanın yükümlülükleri nelerdir?
- Mal ve hizmetlerin sürümünü yapma ve arttırma: Franchise sözleşmesinin amacı, sözleşmenin konusunu oluşturan malların veya hizmetlerin üçüncü kişilere sürümünün sağlanmasıdır. Dolayısıyla franchise alanın, kendi nam ve hesabına çalıştığı işletmesinde basiretli bir tacir gibi davranması ve gereken özeni göstermesi ve bu şekilde sürdüreceği faaliyetiyle sürümü arttırması beklenir.
- Kendisine sunulan gayri maddi malları kullanma: Franchise alan, sürüm yapma ve bunu arttırma hedefini sağlama yolunda faaliyet gösterirken kendisine sağlanan üretim, işletme ve pazarlama sisteminde yer alan maddi malları (ad, marka, know-how vs.) kullanmakla yükümlüdür.
- İşletme ve pazarlama ilkelerine uyma: Franchise alan, franchise verenin sağladığı hizmet veya ürünün kalite standartlarını korumak, müşteri çevresindeki alışılmış memnuniyeti sürdürmek için koyduğu çalışma ilkelerine uymak zorundadır. Bu ilkeler sözleşme kurulmadan önce franchise alana bildirilmiş ve üzerinde mutabık olunmuş ilkelerdir. Baştan anlaşma, franchise verenin sonradan vereceği talimatlara da uyma yükümlülüğünü etkilemez.
- Franchise verenin menfaatlerini koruma ve sadakat borcu: Bu borç rekabet etmeme, sır saklama, sözleşmeden doğan borçları bizzat ifa etme, başkasına devretmeme, franchise verenin bilgi ve hesap verme borcunu da kapsayan her bir ilişki için ayrıca değerlendirilmesi gereken bir borçtur.
- Ücret ödeme: Franchise alan, franchise verenin maddi olmayan mallarını kullanma ve destekleme yükümlülüğünün karşısında belli bir ücret ödeme borcu vardır. Ücret; giriş bedeli ve kullanım bedeli olmak üzere iki çeşittir. Henüz başlangıçta franchise verene ödenen sabit miktar franchise giriş bedelidir. Franchise alanın işletme buyunca markayı kullanması karşılığı belli periyotlarda franchise verene ödeyeceği miktar ise kullanım bedelidir. Bu sabit ücret olabileceği gibi kârın belli bir oranı vs. olarak da belirlenebilir.
Franchise Sözleşmesi Nasıl Sona Erer?
- Sürenin dolması: Franchise sözleşmesi genellikle sürekli edimlerin yerine getirilmesi için gerekli olan ve taraflarca başlangıçta kararlaştırılan belli bir süre için kurulur. Kararlaştırılmış sürenin dolması ile sözleşme kendiliğinden sona erer.
- Olağan fesih: Bu fesih türü, sözleşmenin, taraflardan birinin tek taraflı beyanıyla geleceğe yönelik olarak ve bir sebebe dayanma zorunluluğu olmaksızın sona erdirilmesidir. Olağan fesih, belirsiz süreli olarak yapılmış bir sözleşmede yapılabilir. Ancak belirli süreli franchise sözleşmesinde taraflar baştan kararlaştırmışlarsa olağan fesih mümkün olur.
- Olağan üstü fesih: Sözleşmenin bu şekilde sona erdirilmesi, taraflarca öngörülmeyen durumların ortaya çıkması veya taraflardan birinin borçlarını yerine getirmemesi gibi onlardan sözleşmeyi sürdürmelerinin beklenemeyeceği durumlarda sözkonusu olur.
- Diğer sebepler: Taraflardan birinin ölümü, sürekli olarak fiil ehliyetini yitirmesi, iflasına karar verilmiş olması hallerinde de kural olarak franchise sözleşmesi sona erer.
